مشکل ایران

مشکل ایران در واقع از بعد از حمله تروریست ها در 11 سپتامبر 2001 به آمریکا شروع شد. حدود چهار ماه و نیم پس از این حمله در ژانویه 2002 پریزید نت بوش سخنرانی مهم سالیانه خود را در مورد نکات اصلی سیاست های داخلی و خارجی آمریکا برای مردم آمریکا ایراد نمود. دراین سخنرانی بوش از ایران،عراق و کره شمالی به عنوان محور شرارت نام برد. از آن پس به دلیل مبارزه با تروریسم جهانی ایران زیر زره بین قرار گرفت هم زمان گزارش های اسراییل همچنین اطلاعات دقیقی که مجاهدین در باره هسته ای ایران دادند، موجب توجه بیش از پیشبه به ایران شد. گروه مجاهدین اطلاعات خود را در اختیار آژانس بین المللی هسته ای قرار دادند و تدریجا پس از پاره ای بازرسی ها صحت قسمی از این اطلاعات تایید گردید.

بازرسی های آژانس به صورت ادواری صورت می گیرد.. در طول دهه 90 19که سو ظن هایی نسبت به برنامه انرژی هسته ای ایران پیدا شده بود، دبیرکل وقت آژانس بارها به منتقدان اطمینان داد که بر اساس بازرسی های معمول آژانس هیچ گونه فعالیت غیر قانونی در ایران مشاهده نشده است.

ولی وقتی در سال 2002 نگاه ها به طور دقیق تری متوجه ایران شد، بازرسی های مخصوص شروع گردید و تعداد آن ها مرتبا افزایش یافت.
از ابتدای سال 2003 پرونده ایران در دستور کار شورای حکام Governing council آژانس قرار گرفت. شورای حکام که که وظیفه اصلی اش تصمیم گیری کلی در مورد سیاست های آژانس است ، از نمایندگان 35 کشور عضو تشکیل شده است. از این تعداد، چند کشور صاحب فن آوری هسته ای و سلاح های هسته ای عضو دایمی هستند.، و تعدادی هم هر سال به مدت یک سال به عضویت انتخاب می شوند. اگر یکی از اعضای NPT در اجرای وظایف خود قصوری بکند، شورای حکام صلاحیت دارد تصمیم بگیرد چه اقدامی علیه آن کشور عضو به عمل آورد. در مواردی که قصور کشور عضو بسیار بزرگ باشد و آن کشور اقدامی برای جبران قصور خود ننماید ، شورای حکام می تواند مساله را به عنوان تهدید صلح بین المللی به شورای امنیت سازمان ملل محول نماید.

ایران به طور دایم زیر زره بین

پرونده ایران از ابتدای سال 2003 تا کنون به استثنای فوریه سال2005 ، در دستور کار شورای حکام قرار داشته است. درطی این مدت وضع پرونده ایران فراز و نشیب هایی فراوانی داشته و در مواردی حتی صحبت ارجاع پرونده به شورای امنیت مطرح بوده است. در طول دو سال و نیم گذشته دو تاریخ در رابطه با پرونده ایران حایز اهمیت خاصی بوده است ، یکی نوامبر 2004 و دیگری ژوییه2005.
در نوامبر 2004 بوش مجددا به ریاست جمهوری آمریکا انتخاب شد. انتخاب مجدد وی غیر مترقبه نبود و به همین دلیل تاثیر مستقیمی در موضع گیری ایران داشت. مشکل ایران با آژانس بین المللی انرژی هسته ای مقدار زیادی مربوط است به مسایل عادی میان یک عضو NPT و آژانس بین المللی و یک مقدار هم مربوط است به مشکلات سیاست خارجی ایران . این دو مساله از یکدیگر جدا پذیر نیستند. اینکه ایران ناگهانی تا این حد تحت فشار قرار گرفته تنها به سبب قصورش در اجرای صحیح NPT نیست . یک علت عمده این وضع آن است که ایران سال های سال سیاست ضد غربی و ضد آمریکایی را با جدیت دنبال کرده و حتی در مواردی که به ضرر قطعی خودش بوده در ارایه آن لجاجت نموده و در نتیجه غرب را در مقابل خود قرار داده است.

موافقت نامه پاریس ، نوامبر 2004

در نوامبر 2004 و هم زمان با انتخاب مجدد پریزدنت بوش ایران موافقت نامه ای سه کشور عمده عمده عضو اتحادیه اروپا یعنی انگلیس ،فرانسه و آلمان منعقد کرد. علت اینکه ایران تن به این موافقت نامه داد تهدید به فرستادن پرونده ایران به شورای امنیت و خطر تحریم های جدید بر اثر انتخاب مجدد پریزیدنت بوش بود. موضوع اصلی موافقت نامه این بود که طرفین با مذاکرات جامع در باره سه چهار موضوع با هم به توافق برسند. آین موضوعات عبارت بودند از امکان ادامه غنی سازی در ایران ، مساله امنیت ایران در برابر خطر حمله نظامی، مساله عادی شدن روابط اقتصادی دنیا با ایران و عضویت ایران در سازمان بین المللی تجارت و بلاخره مساله امنیت داخلی ایران.

در هفته های قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال گذشته ، ایران شدیدا احساس می کرد که بعد از عراق ، آمریکا به ایران حمله خواهد کرد. و در نتیجه می خواست یک تضمین قطعی از کشورهای اروپایی به نماینده گی از آمریکا بگیرد که آمریکا به ایران حمله نخواهد کرد. یکی دیگر مسله امنیت داخلی بود و اینکه گروه های مخالف ، بخصوص مجاهدین ، در خارج از ایران محدود شوند.مورد دیگر جنبه اقتصادی داشت. تحریم اقتصادی پس از انقلاب بخصوص از جانب آمریکا سبب شد که ایران بسیاری از کالاها را به چند برابر قیمت بخرد. خواسته ایران این بود که این تحریم ها محدود شده و یا به کلی از بین برود.

ایران در واقع در پی این بود که یک معامله کلی بر سر این مساله با غرب بکند. به قول یکی ازسفرای اسبق سوید در تهران، ایران در این مذاکرات طوری عمل کرد که گویی واقعا به بمب اتمی دسترسی پیدا کرده است . ایران ماهرانه از موقعیت خود استفاده کرد. این موافقت نامه در ضمن اینکه پیش شرط نوشته ای نداشت ، طرفین تعهدات خود را مشروط به شروطی کرده بودند. شرط غرب این بود که هر نوع همکاری با ایران و عادی سازی روابط فقط منوط به دست شستن ایران از فن آوری غنی سازی است. شرط ایران هم این بود که همه مسایل دیگر با جدیت بحث و حل شود تا بعد در مورد مساله غنی سازی تصمیم گرفته شود. البته مذاکرات بعدی نشان داد که ایران در مورد غنی سازی حاضر به هیچ مصالحه ای نیست.

به نظر من بر داشت دو طرف از موافقت نامه پاریس خیلی متفاوت بود، از نظر ایران امضا موافقت نامه قدم دیگری برای خریدن وفت بود. یک از وجوه سیاست خارجی ایران از ابتدای سال 2003 تا کنون این بوده که به هر صورت ممکن به مذاکرات ادامه دهد تا شاید گذشت زمان و تغییرات سیاسی جهانی حساسیت برنامه هسته ای ایران را کاهش دهد.سوال این است که سه کشور عضو اتحادیه اروپا چه نفعی به طور اخص داشته اند که بخواهند با ایران مذاکره کنند و از این طریق در واقع به ایران در حل این مشکل کمک کنند.

منفعت اروپا از مذاکره با ایران

نظر شخصی من این است که مساله عراق درس عمده و عبرت انگیزی برای اتحادیه اروپا بود، اتحادیه اروپا در جریان عراق متوجه شد وقتی آمریکا اراده کند دیگر نه حقوق بین الملل نه ملاحظات سیاسی می تواند جلوی تصمیم او را بگیرد. حرکت یک جانبه آمریکا در مورد عراق موضوع را از نظارت سازمان ملل متحد ، اتحادیه اروپا و کشورهای دیگر خارج کرد. کشورهای اتحادیه اروپا ناگهان متوجه شدند که در مورد عراق هیچ نقشی برایشان باقی نمانده است. البته وضع انگلیس یک استثنا است چون بدلیل رشته های محکم فرهنگی به آمریکا ، به هر حال در مسایل عمده بین المللی تر جیح می دهد در جبهه آمریکا باشد تا اتحادیه اروپا .

اتحادیه اروپا خوب آگاه بود. که اگر پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت برود این موضوع نیز از کنتول اروپا خارج خواهد شد. زیرا در شورای امنیت ، آمریکا نفوذ فوق العاده ای دارد. بنابر این اروپایی ها برای اینکه موضوع از دست شان خارج نشود تصمیم گرفتند ابتکار عمل را در دست بگیرند و مذاکراتی را با ایران شروع کنند. به این ترتیب مساله کمک به ایران نبود ، مساله موقعیت بین المللی خود اروپا هم مطرح بود. این امر از جهات مختلف به نفع ایران تمام شد همان طور که می دانید در یک سال گذشته آمریکا مساله را به اتحادیه اروپا محول نموده و اروپا نیز نقش فعالی بازی کرده است.

پیشنهادات ماه آوریل 2005

در ماه آوریل 2005 ایران در جریان مذاکرات با اروپا پیشنهادات مشخصی را برای تسریع بخشیدن به مذاکرات مطرح نمود . از جمله این پیشنهادت تعطیلی کلیه سانتریفوژهای صنعتی بود. این سانتریفوژها می توانند برای غنی سازی با غلظت بالا مورد استفاده قرار گیرند. ایران در عین حال تاکید کرد که مایل است تعدادی سانتریفوژهای کوچک برای مصارف آزمایش گاهی را نگه دارد.
استدلال ایران این بود که دانشمندان ودانشجویان ایرانی برای ادامه تحقیقات خود نیاز به این سانتریفوژها دارند و دلیلی نیست که فن آوری بومی در این زمینه به کلی کنار گذاشته شود. پیشنهاد ایران این بود که این سانتریفوژهای آزمایش گاهی تحت نظارت آژانس بین المللی انررژی هسته ای به کار خود ادامه دهند. پاسخ اروپا سریع ، قاطعانه و منفی بود. آمریکا علی الاصول با هر نوع غنی سازی در ایران همواره مخالف بوده است.

در ژوییه سال 2005 نامه محرمانه ای از سوی سه وزیر خارجه کشورهای اتحادیه اروپا به ایران فرستاده. شد محتوی این نامه چند ماه بعد از سوی رییس کمسیون روابط خارجی مجلس طی مصاحبه ای در روزنامه شرق علنی شد.در این نامه سه کشور اروپایی امری را که به طور شفاهی در مذاکراتشان اظهار کرده بودند به صورت روشن و کتبی تکرار کردند. خواست کشورهای اروپایی این بود که ایران به جای تعلیق غنی سازی ، برای همیشه این برنامه را کنار بگذارد. این نامه در اواخر دوره ریاست جمهوری خاتمی بدست ایران رسید و عکس العمل ایران هم تصمیم به شروع مجدد فعالیت مجتمع فر آوری اصفهان بود. متعاقب آن کشورهای اروپایی ضمن اظهار تاسف از این اقدام یک سری پیشنهادات مشخص دیگری به ایران دادند. از جمله این پیشنهادات پشتیبانی اروپا از عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی بود، ولی مجموعا این پیشنهادات کمتر از توقعات ایران بود و ایران هم آن ها را نپذیرفت.

سخنرانی احمدی نژاد در مجمع عمومی سازمان ملل
و سرنوشت پیشنهادات ارایه شده او

در سپتامبر 2005 رییس جمهور جدید ، احمدی نژاد ، در مجمع عمومی سازمان ملل نطقی ایراد کرد.
پیش از این نطق انتظار زیادی در دنیا پیش آمده بود که رییس جمهور جدید چه پیشنهادی برای حل بحران هسته ای ایران خواهد داشت. پیشنهاد ایران این بود حاضر است برنامه غنی سازی را به طور مشترک با کشورهای دیگر ویا شرکت های خارجی انجام دهد تا به این وسیله اطمینان لازم در مورد صلح آمیز بودن آن ایجاد شود. این پیشنهاد با بی تفاوتی کامل کشورهای طرف مذاکره ایران مواجه شد.البته این پیشنهاد جدید و ساخته و پرداخته ایران نبود. حد اقل یک سال قبل یکی از گزارش های کمسیون سویدی منع سلاح های تخریب انبوه به ریاست آقای هانس بلیکس چنین پیشنهادی را برا ی کنترول موثر برنامه هسته ای کشورهای مورد سو ظن ارایه داده بود. به هر حال چون خواسته غرب و بخصوص ایالات متحده این بوده است که ایران باید به کلی برنامه غنی سازی را کنار بگذارد، به نظر می رسد که هر پیشنهادی هم ایران بدهد ، حتی پیشنهادی معقول برای حفظ غنی سازی باشد ، از جانب غرب رد خواهد شد.